W takich uniwersytetach jak UAM finansowanie badań naukowych opiera się nadal głównie na środkach budżetowych (subwencja MNiSW), jednak pozyskiwanie środków zewnętrznych na prowadzenie badań stało się już naszą codziennością.
Trudno dziś wyobrazić sobie prowadzenie badań bez realizacji projektów naukowych, czyli także bez (nie zawsze skutecznych) aplikacji grantowych. System grantowy w Polsce jest dobrze rozwinięty i chociaż budżety, jakimi dysponują polskie agencje grantowe nie są adekwatne zarówno do naszych potrzeb, jak i naszych naukowych aspiracji, to zaczyna spełniać ważną rolę w finansowaniu badań. Oczywiście pozyskiwanie grantów na badania nie powinno być wartością samą w sobie, granty wymyślono przecież po to, by prowadziły do intensyfikowania wysiłków badawczych, wspierania najlepszych badaczy i ułatwiania uzyskiwania najwyższej jakości efektów badań oraz ich upowszechniania. Wszyscy, nie tylko osoby odpowiedzialne za politykę naukową uczelni i poszczególnych dyscyplin, nie możemy zapomnieć, że samo pozyskiwanie grantów – dzięki zasadom parametryzacji – nabrało pewnej wartości autonomicznej; oto bowiem to, jak i w jakiej wysokości środki zewnętrzne pozyskaliśmy (tzw. kryterium 2) wpływa wprost na wysokość oceny w nadchodzącej ewaluacji dyscypliny. Aktywność grantowa znajduje także swoje odzwierciedlenie w algorytmie, który dzieli subwencję na poszczególne uczelnie.
Bezpośrednimi adresatami grantów są oczywiście indywidualni badacze (i grupy badawcze wokół nich skupione) i to oni w ramach procedur grantowych konkurują między sobą o przyznanie środków. Skuteczne pozyskiwanie zewnętrznych środków finansowych na badania nie jest także bez znaczenia dla zatrudniających ich instytucji.
Według opublikowanego przez UNESCO w czerwcu 2018 raportu „Women in Science” struktura zaangażowania kobiet Polsce w obszarze szkolnictwa wyższego oraz nauki jest podobna do tej w wielu krajach europejskich: kobiety stanowią 60 procent wszystkich studentów studiów I stopnia; stanowią także większość wśród kształcących się w szkołach doktorskich/na studiach doktoranckich; systematycznie rośnie też liczba zatrudnionych kobiet na uczelniach w charakterze nauczyciela akademickiego (choć nadal są one w mniejszości). Trendy takie daje się zaobserwować także na naszym uniwersytecie. W roku akademickim 2018/2019 na UAM studiowało blisko 24 tys. studentek (68,9% wszystkich studentów). Obecnie zatrudniamy 1433 kobiet jako nauczycieli akademickich, co stanowi 48,1% pracujących na UAM. Tytuł naukowy profesora ma 87 z nich (32.3% wszystkich zatrudnionych z tytułem naukowym). Kobiety stanowią zatem znaczącą grupę nauczycieli akademickich, warto więc spojrzeć także na to, w jaki sposób radzą sobie z pozyskiwaniem grantów.
Dane, które zostaną tutaj omówione (bardzo dziękuję za ich udostępnienie Centrum Wsparcia Projektów UAM), dotyczą aktywności kobiet związanych z UAM (doktorantek oraz zatrudnionych na uniwersytecie badaczek) w pozyskiwaniu funduszy na realizację projektów naukowych pozyskiwanych z Narodowego Centrum Nauki (NCN).
NCN przyjęło 19 lutego 2019 stanowisko w sprawie równego dostępu kobiet i mężczyzn do środków finansowych na badania naukowe, w którym wymienia najważniejsze działania podejmowane w celu wyrównania dostępności do finansowania dla kobiet i mężczyzn. Należy do nich m.in. „wprowadzenie dodatkowych, do tych zawartych w Kodeksie Pracy, regulacji dotyczących urlopów macierzyńskich i wychowawczych. Regulacje te umożliwiają kobietom doliczanie 18 miesięcy za każde urodzone bądź przysposobione dziecko do zakresu danych poddawanych ocenie w każdym konkursie”. I rzeczywiście w przypadku wszystkich aplikacji limitowanych czasowo poprzez okres pomiędzy np. uzyskaniem stopnia doktora a terminem złożenia wniosku (SONATINA, SONATA, SONARA BIS) termin złożenia wniosku może ulec istotnemu wydłużeniu w związku z opieką i wychowaniem dzieci.
Cały artykuł dostępny na Uniwersyteckie.pl
Tekst: Prorektorka UAM prof. Beata Mikołajczyk