Collegium Maius

Lokalizacja

Budynek zlokalizowany jest w północnej części ulicy Fredry, zajął parcelę wytyczoną ulicami Aleksandra Fredry, Tadeusza Kościuszki, ojca Honoriusza Kowalczyka i aleją Niepodległości. Fasadą budynek zwrócony jest na południe, na tyłach pierwotnie założono otwarty dziedziniec gospodarczy, na którym wzniesiono budynek biblioteki, a przy pozostałych trzech ulicach znajdują się płytkie ogródki frontowe, oddzielone niskim parkanem od chodnika.

Po jego zachodniej stronie wznosi się gmach Teatru Wielkiego, po wschodniej zaś kościół pod wezwaniem Najświętszego Zbawiciela i probostwo. Od strony południowej budynek sąsiaduje z ogrodem zamkowym (przy dawnym zamku cesarskim), natomiast od strony północnej – z gmachem administracyjnym (Urząd Wojewódzki).

Budynek wzniesiono w ramach tworzenia Dzielnicy Cesarskiej powstałej w miejsce likwidowanych zabudowań fortyfikacyjnych Twierdzy Poznań na ich zachodnim odcinku (składały się na nią reprezentacyjne, monumentalne gmachy).

Budowa

Pierwsze prace projektowe nad nowym gmachem podjęto w 1904 r., planowano stworzenie budynku z pomieszczeniami biurowymi dla ok. 400 urzędników, z salami posiedzeń oraz częścią mieszkalną z służbowymi lokalami dla prezesa i stałego personelu obsługi gmachu. Nadzór nad pracami projektowymi sprawował tajny radca budowlany Delius. Budowę rozpoczęto w 1904 roku i po czterech latach prac zakończono ją, w 1909 roku. Fundament jest betonowy, ściany wzniesiono tradycyjną techniką z cegły, elewacje otynkowano i częściowo pokryto piaskowcem. Poza kopułą i przeszkolonym stropem holu dachy mają pokrycie ceramiczne.

Z wojennych zniszczeń odbudowano gmach w 1958 roku (wtedy też nadano mu miano Collegium Maius). W latach 2005-2009 przeprowadzono prace remontowo-budowlane obejmujące odnowienie elewacji, dachu, wnętrza budynku.

Lokatorzy

Gmach wzniesiono na potrzeby Królewskiej Komisji Osadniczej utworzonej w 1886 roku. Obejmowała ona swym działaniem dwie wschodnie prowincje - poznańską i zachodniopruską. Jej celem była zmiana niekorzystnych dla Niemców proporcji demograficznych w Wielkopolsce i na Pomorzu Zachodnim poprzez wykupywanie ziemi od Polaków i lokowanie na niej kolonizatorów z Niemiec. Ideologia związana z germanizacją znajduje swoje odniesienia w elementach wystroju budynku.

Po odzyskaniu przez Polskę państwowości budowlę Komisji Osadniczej przejął Główny Urząd Ziemski. W 1920 roku gmach, nazwany Collegium Medicum, przekazano Uniwersytetowi Poznańskiemu na potrzeby Wydziału Lekarskiego. Po odbudowie związanej ze zniszczeniami wojennymi, w 1958 roku, budynek zyskał aktualne miano - Collegium Maius i pomieściły się w nim wydziały Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (przemianowanego z Uniwersytetu Poznańskiego) oraz wydzielona w odrębną instytucję Akademia Medyczna im. Karola Marcinkowskiego.

Od 2008 r. gmach stanowi siedzibę Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej UAM, który dzieli go z Uniwersytetem Medycznym (dawną Akademią Medyczną).

Architektura

Stylistycznie budowla reprezentuje standard pruskiej architektury oficjalnej, zwanej neobarokiem wilhelmińskim. Nawiązania do barokowych założeń uwidaczniają się w zewnętrznej postaci gmachu oraz w rozplanowaniu jego wnętrz. Plan budynku zasadza się na regularnym prostokącie, z dwoma dziedzińcami wewnętrznymi doświetlającymi ciągi komunikacyjne. Całość tworzy pięć trzypiętrowych skrzydeł, na środkowe skrzydło składa się monumentalny hol o przeszklonym stropie. Główną oś założenia wyznacza półkolisty ryzalit skrzydła frontowego, który wieńczy kopuła.

Elementy rzeźbiarskie odnoszą się do roli instytucji, dla której gmach był wznoszony, i realizują program ideologicznie wiążący się z Komisja Kolonizacyjną (np. w naczółkach okien drugiego piętra elewacji frontowych herby miast powiatowych objętych akcją kolonizacyjną, nieistniejące już figury wokół kopuły symbolizujące etapy osadnictwa, postacie Oracza i Żniwiarki na naczółku zachodniego portalu, rzeźby przy studzienkach w zakolach klatek schodowych przedstawiające rolników i pasterzy, dekoracje balustrad).

Na tyłach Collegium Maius, na otwartym dziedzińcu, wzniesiono w latach 2007-2009 neomodernistyczny budynek biblioteki dla Wydziału Filologii Polskiej i Klasycznej, zaprojektowany przez zespół architektów pod kierunkiem Jacka Bałuta. Bryła budynku  zbudowana jest dwudzielnie – dolne kondygnacje są masywne, wykonano je z piaskowca, natomiast górna część jest szklana i sprawia wrażenie lekkiej.

[Opracowano na podstawie książki Zenona Pałata, Architektura a polityka. Gloryfikacja Prus i niemieckiej misji cywilizacyjnej w Poznaniu na początku XX wieku, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2011]