Projekt finansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki OPUS 19„Księga” Anieli z Foligno a heterodoksyjne ruchy w Umbrii w latach 1270-1320
Kierownik projektu: prof. UAM dr hab. Mateusz Stróżyński
Nr projektu: 2020/37/B/HS1/02551
Kwota finansowania: 1 491 618 PLN
Okres realizacji: 2021-2026
Celem projektu jest zbadanie grupy dokumentów stworzonych na przełomie XIII i XIV wieku, najczęściej występującej pod tytułem Księga błogosławionej Anieli z Foligno (Liber beatae Angelae). Aniela z Foligno (1248-1309) była jedną z największych mistyczek zachodniego chrześcijaństwa, tercjarką franciszkańską i ascetką, która żyła w Umbrii otoczona grupą franciszkańskich zakonników, jej uczniów czy też „synów”. Współpracowali oni z nią w tworzeniu Księgi, która opisuje jej doświadczenia mistyczne i nauczanie duchowe. Księga otoczona była podejrzeniami już po swoim powstaniu, podobnie jak jej główna bohaterka i współautorka, Aniela. Najprawdopodobniej związane to było z powiązaniami z dwoma heterodoksyjnymi nurtami rozwijającymi się w obrębie zakonu franciszkańskiego w tym czasie – z tak zwanym ruchem Wolnego Ducha oraz franciszkańskimi spirytuałami. Obydwa te nurty podkreślały znaczenie osobistej wolności, radykalnego doświadczenia Boga i krytykowały pośredniczącą władzę hierarchii kościelnej. Projekt będzie badał obecność zarówno idei Wolnego Ducha, jak i franciszkańskich spirytuałów w Księdze Anieli oraz związki między Anielą i jej kręgiem a tymi dwoma heterodoksyjnymi ruchami.
Zespół badawczy zbada problem pod różnym kątem i stosując różne podejścia metodologiczne. Planujemy transkrypcję jednego z najstarszych rękopisów Drzewa życia (Arbor vitae), dzieła jednego z najbardziej znanych spirytuałów tego czasu, Hubertyna z Casale, który był przyjacielem i uczniem Anieli, aby zbadać powiązania między tym dziełem a Księgą Anieli. Zamierzamy też zbadać jej powiązania z istniejącymi w Umbrii grupami franciszkanów, zarówno związanymi z Wolnym Duchem, jak i spirytuałami. Planujemy też przestudiować związki Księgi ze wschodnią tradycją monastyczną, zdając sobie sprawę, że niektórzy z ważnych spirytuałów podróżowali na Wschód i znali grekę. Innym aspektem projektu będzie filozoficzne i psychologiczne zbadanie doświadczenia mistycznego opisanego w Księdze.
Powodem podjęcia tej tematyki jest fakt, że Księga Anieli nie została dogłębnie przestudiowana pod katem jej relacji z ruchem Wolnego Ducha i franciszkańskimi spirytuałami, choć rośnie zainteresowanie tym dziełem oraz franciszkańskimi ruchami heterodoksyjnymi w XIII i XIV wieku. Projekt wpisze się w szersze badania nad tą tematyką, prowadzone w Europie, zwłaszcza zaś we Francji i Włoszech, ostatnimi laty. Publikacje wyników badań przyczynią się do pełniejszego zrozumienia zarówno Księgi Anieli z Foligno, jak i szerszego franciszkańskiego środowiska jej czasów.