Projekt finansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki OPUS 21Pół wieku polskiej literatury dziecięcej. Twórczość dla dzieci w kręgu władzy i produkcji kulturowej

Biało-czerwona flaga i godło Polski

Kierowniczka projektu: prof. dr hab. Bogumiła Kaniewska

Nr projektu: OPUS 2021/41/B/HS2/00876

Kwota finansowania: 998 038 PLN

Okres trwania: 2022-2026

Główni wykonawcy: prof. UAM dr hab. Katarzyna Krzak-Weiss, prof. UAM dr hab. Agnieszka Kwiatkowska, prof. UAM dr hab. Ewa Rajewska, dr hab. Magdalena Bednarek, dr Józef Malinowski, dr Anna Czernow, dr Aleksandra Wieczorkiewicz, mgr Agata Chwirot, mgr Agnieszka Kocznur, mgr Karolina Olech, mgr Joanna Żygowska

Celem projektu jest stworzenie wieloaspektowego, możliwie pełnego opisu polskiej literatury dziecięcej pierwszej połowy XX wieku – rządzących nią tendencji, jej funkcji kulturowych, a także wpływu, jaki wywarła na późniejszą twórczość dla dzieci. Założeniem metodologicznym stojącym u podstaw projektu jest przekonanie wywiedzione z teorii Pierre’a Bourdieu, że literatura (także ta dla dzieci) zdeterminowana jest przez szereg zjawisk społeczno-kulturowych. Jako cezury wyznaczające zakres badań przyjęto daty 1896– 1951, z pełną świadomością faktu, że są one umowne, a sama periodyzacja historii literatury dla dzieci niecałkowicie pokrywa się z periodyzacją przyjętą w ogólnych badaniach literaturoznawczych. Jest to istotny obszar polskiej kultury, omawiany w niewielu opracowaniach o charakterze przekrojowym, analizowany głównie przez pryzmat twórczości wybranych pisarzy i pisarek, rzadko eksplorowany przy użyciu nowoczesnych metodologii.


Punktem wyjścia dla badań są ustalenia historycznoliterackie koncentrujące się wokół następujących zagadnień: literatura dla dzieci autorstwa rodzimych autorów oraz działalność przekładowa (a także związki pomiędzy nimi); teksty paraliterackie (proza popularnonaukowa i teksty użytkowe przyjmujące formę literacką); sztuka książki (tu także historia ilustracji, pop-upów, komiksów etc.); literatura dramatyczna, wydawnictwa i czasopisma dla dzieci, słuchowiska i audycje radiowe, scenariusze. Pierwszy etap badań zakłada dokonanie rekonstrukcji sposobu konstytuowania się subpola nowoczesnej literatury dziecięcej w obrębie pola produkcji literackiej i pola władzy, ze szczególnym uwzględnieniem rynku wydawniczego, ruchu czasopiśmienniczego, audycji radiowych, mediów, przekładu, krytyki literackiej oraz zmian zachodzących w obrębie kapitałów w I połowie XX wieku. Obraz czytelnika będzie zatem w pierwszej kolejności rekonstruowany na podstawie kultury i życia literackiego. Ważnym obszarem obserwacji będzie także przestrzeń tekstów tłumaczonych z kanonu literatury światowej (w tym niezwykle istotne „polityki” ich przyswajania). W drugim etapie badań na tak zarysowanym tle obserwować będziemy ewolucję literackich artykulacji w powiązaniu z ideologicznym aspektem tekstów, ujawniającym się w projektowaniu młodego odbiorcy.

Najważniejsze cele badawcze projektu to:
1. Analiza odmian prozy charakterystycznych dla omawianego okresu, zwłaszcza nakreślenie ewolucji baśni i kategorii baśniowości oraz zanalizowanie literatury popularnonaukowej dla dzieci jako zwierciadła stanu wiedzy epoki;
2. Spojrzenie na poezję dla dzieci z nowej perspektywy badawczej (m.in. zbadanie wpływu czynników politycznych, ekonomicznych, ideologicznych na kształtowanie subpola poezji dla dzieci) oraz opisanie adresata i odbiorcy poezji dla dzieci, a także klasyfikacja analizowanej twórczości przez pryzmat tej kategorii;
3. Analiza i opis gatunków, tematyki oraz konwencji utworów dramatycznych, stanowiących repertuar twórców teatralnych, ze szczególnym uwzględnieniem form kolażowych, poezji polskich romantyków oraz własnej twórczości dzieci; analiza oraz opis polskiej literatury dziecięcej na tle historii początków mediów w Polsce – głównie rozwoju radiofonii i kinematografii;
4. Rekonstrukcja subpola polskiej twórczości przekładowej dla dzieci w latach 1896–1951 w ujęciu dywersyfikacji języków, z których dokonywano translacji, z uwzględnieniem analizy
relacji literatury tłumaczonej i twórczości rodzimej oraz charakterystyki sylwetki tłumacza literatury dla dzieci w różnych relacjach wobec tekstu i czytelnika;
5. Analiza działalności i oferty wydawnictw oraz wybranych ilustratorów i projektantów książki dla dzieci, a także przyjrzenie się rozwojowi polskiej typografii dla dzieci przez pryzmat podziału terytorium Rzeczypospolitej między trzech zaborców;
6. Analiza czasopism kierowanych do dzieci oraz badanie zasięgu czytelnictwa prasy dziecięcej i stopnia jej dostępności; zarysowanie geografii wydawniczej oraz klasyfikacja pism dla dzieci;
7. Stworzenie spójnego obrazu krytyki literackiej dla dzieci i młodzieży, pogłębionego opisu jej przemian oraz roli w kształtowaniu subpola literatury dziecięcej, analiza potencjalnych śladów nieprofesjonalnej recepcji czytelniczej tekstów krytycznych dla dzieci i młodzieży.


Efektem niniejszego projektu będzie zatem opracowanie takiego studium, które wyczerpywałoby wszystkie zagadnienia związane z literaturą i sztuką polskiej książki dla dzieci badanego okresu. Monografia, która powstanie w wyniku przeprowadzonych badań, będzie nowatorskim opracowaniem, które wypełni istniejące luki badawcze i stanowić będzie ważny punkt wyjścia do badań rozwoju literatury dla dzieci w kolejnych okresach.