Wstępne rozeznanie w polskiej historiografii długiego dziewiętnastego wieku (1795–1918) wskazuje, że antyjezuityzm (czyli dyskryminacja bądź wrogość wobec zakonu religijnego znanego jako Towarzystwo Jezusowe albo jezuici – pod wieloma względami paralelne do przesądów na temat czarownic, Templariuszy, masonerii czy Żydów) jest wpleciony w dorobek czołowych historyków tego okresu. Krytykowali oni mianowicie rolę, jaką jezuici odegrali w Rzeczypospolitej przed kasatą Towarzystwa w 1773 roku, co zbiegło się z okresem rozbiorów, po których Polska utraciła niepodległość. Tego rodzaju uprzedzenia są szczególnie widoczne w narracjach wybitnego romantycznego historyka polityki Joachima Lelewela (1786–1861), którego prace mają kluczowe znaczenie dla naszego rozumienia jego krytyki wobec „Szkoły Naruszewicza”, a więc nurtu historiograficznego związanego ze znamienitym jezuitą polskiego oświecenia Adamem Stanisławem Naruszewiczem (1733–96) – autorem Historyi narodu polskiego uważanej za pierwszą krytyczną relację dziejów narodu polskiego. Celem niniejszego projektu jest nie tylko zestawienie i porównanie zapatrywań Lelewela oraz Naruszewicza na metodę pisania historii narodowej i na problematykę ustrojową, ale – co ważniejsze – odpowiedź na pytanie, czy poglądy Lelewela dotyczące jezuitów mogły wpłynąć na jego krytykę „Szkoły Naruszewicza”. W ten sposób ukierunkowany kwestionariusz badawczy pozwoli nam lepiej zrozumieć historiograficzną debatę nad przyczynami upadku Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz przyczyni się do głębszego poznania natury romantycznego antyjezuityzmu w kontekście ogólnoeuropejskim.