Antropocen czy kapitałocen? Natura, historia i kryzys kapitalizmu

Wydawnictwo Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury, 2021

przekład: Krzysztof Hoffmann, Weronika Szwebs, Patryk Szaj

Antropocen czy kapitałocen? to książka zbiorowa pod redakcją Jasona W. Moore’a – profesora socjologii zatrudnionego na Binghamton University w Stanach Zjednoczonych, który w swojej pracy zajmuje się głównie historią środowiskową, geografią historyczną i historycznymi przemianami kapitalizmu. Moore jest też autorem koncepcji ekologii-świata, zgodnie z którą kapitalizm nie stanowi po prostu systemu ekonomicznego (czy ekonomiczno-politycznego), ale całościową organizację relacji między kapitałem, ludźmi i naturą.

Oryginalna, anglojęzyczna wersja książki Antropocen czy kapitałocen? ukazała się w 2016 roku nakładem wydawnictwa PM Press. Zawiera ona – poza wstępem napisanym przez samego Moore’a – siedem szkiców. Ich autorkami i autorami są Eileen Crist, Donna Haraway, sam Moore, Justin McBrien, Elmar Altvater, Daniel Hartley oraz Christian Perenti. Wszystkie artykuły zawarte w książce podejmują dyskusję z najważniejszą teoretyczno-historyczną koncepcją środowiskową naszych czasów, czyli z dyskursem antropocenu. Z jednej strony doceniają termin „antropocen” jako nazwę nowej epoki geologicznej, w której człowiek osiągnął sprawczość równą wielkim siłom przyrody i zaczął kształtową geologię planety Ziemia, czego najdobitniejszym, ale nie jedynym, dowodem są postępujące zmiany klimatu. Z drugiej jednak – autorzy i autorki szkiców zauważają, że koncepcja antropocenu, przeniesiona na grunt nauk społecznych i humanistycznych, przynosi więcej szkód niż pożytków. „Antropocen” naturalizuje bowiem ludzki wpływ na Ziemię, nie różnicując samych sprawców współczesnych zmian planetarnych i traktując „człowieka” jako ich zbiorczego agenta. W koncepcji antropocenu nie są widoczne ani nierówna odpowiedzialność poszczególnych ludzi za kryzys ekologiczno-klimatyczny, ani nierówności w obrębie ludzkich społeczeństw, ani też historyczne przyczyny dzisiejszego stanu planetarnego.

Zdaniem autorów i autorek szkiców zamieszczonych w tomie „warunkiem możliwości” wszystkich tych zmian był ustanowiony w XVI wieku system kapitalistyczny, w którego logikę od początku wpisana była ideologia „Taniej Natury” – traktowanie natury (w tym natury ludzkiej) jako dostarczycielki tanich zasobów, a także jako przestrzeni „zewnętrza”, do której eksternalizować można koszty środowiskowe działalności kapitalistycznej. Akumulacja kapitału stoi jednak w radykalnej sprzeczności z biologicznymi podstawami życia na Ziemi, zaś doświadczany przez nas dziś kryzys ekologiczno-klimatyczny ujawnia, że sprzeczności tej nie da się już dłużej ignorować. Dlatego autorzy i autorki szkiców zamieszczonych w tomie proponują alternatywną wobec antropocenu nazwę epoki, w której żyjemy – kapitałocen.