Dobrochna Ratajczakowa, Śmiech farsy i płacz melodramatu. Szkice o „złych gatunkach” jarmarcznej proweniencji

Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2025

Książka pod tytułem Śmiech farsy i płacz melodramatu jest skierowana do polonistów i miłośników kultury popularnej, która niezbyt często jest u nas przedmiotem badawczej refleksji. Oba nieliterackie, komercyjne gatunki, traktowane jako pozbawione wartości, zatem „złe”, zostały ujęte z punktu widzenia emocji powstających podczas spektakli – śmiechu i płaczu, z wykorzystaniem dawnych kategorii – Kartezjusza – i nowoczesnych – Helmutha Plessnera. Emocje należały tu do improwizowanych performansów, by z czasem wejść w skład ich praktyki i poetyki. Oba gatunki narodziły się na jarmarku, w ramach średniowiecznej przestrzeni wolnego handlu, zaopatrzonej w przywileje królewskie, zapewniające ochronę kupcom i towarom. Jarmark, ukryty bohater książki, był miejscem spotkania heterogenicznych wspólnot konsumencko-odbiorczych, oczekujących rozrywki, i stanowił medium kulturowe tworzone przez liczne wędrowne media ludzkie. Powstawało tu wiele form o popularnym charakterze, które potem rozwijały się poza jarmarkiem – commedia dell’arte, pantomima, opera komiczna, cyrk… A swoistym uczestnikiem jarmarku był szarlatan, twórca dziwnych, magicznych opowieści i nie mniej magicznych tzw. leków szarlatana.