Aleksander Mikołajczak, Rafał Dymczyk, Athos. Wzrok świętej góry

Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2021

Przedstawione w monografii dociekania obejmują swym zasięgiem całość religijnego i kulturowego dziedzictwa stworzonego przez prawosławne wspólnoty monastyczne od tysiąca lat istniejące na Świętej Górze Athos w Grecji. Badania ukazują zakres i sposób wykorzystania zmysłu widzenia jako kreatora i zarazem receptora materialnej oraz duchowej rzeczywistości, która przejawia się w tamtejszej liturgii, architekturze, sztuce i piśmiennictwie, a także w mistyce, modlitwie i sposobie życia codziennego mnichów. Skalę zaangażowania wzroku w tworzenie i interpretację athoskiej rzeczywistości wyznaczają dwa egzystencjalne czynniki – z jednej strony użytkowość tworów natury oraz dzieł ludzkich rąk, z drugiej zaś odziaływanie rzeczy na ludzką świadomość w fizycznym i przedmioty wykorzystywane na Świętej Górze w czynnościach sakralnych i świeckich zyskują własną sprawczość, która przejawia się w ich funkcjach praktycznych i symbolicznych. Ze względu na to, że funkcje te są realizowane w relacjach z ich wykonawcami, rzeczy stają się w ten sposób rekwizytami za pomocą których ludzie wyrażają i interpretują swoją wiarę i wiedzę, doznawane emocje, a także własny stosunek do świata i bliźnich. Wykorzystywanie wzroku w tym procesie odbywa się w kilku zakresach widzenia: (1) mistycznego wglądu, (2) postrzegania światła, (3) zauważana kształtów, (4) widzenia kolorów, (5) rozpoznawania ruchu.